|
تیرماه 1387 آغاز سی‌امین سال انتشار گزارش کامپیوتر، نشریه علمی انجمن انفورماتیک ایران است. نخستین شماره این نشریه در تیرماه 1358، درست یکماه پس از آغاز فعالیت رسمی انجمن انفورماتیک ایران، در 8 صفحه در قطع A5 ، به سردبیری آقای دکتر بهروز پهرهامی، رئیس انجمن، منتشر شد.
سرمقاله اولین شماره گزارش کامپیوتر که در تب و تاب ماه‌های اولیه پس ازانقلاب و جوّ بدبینی نسبت به کامپیوتر منتشر گردید به «مسأله انفورماتیک» اختصاص داشت:
مسأله انفورماتیک این روزها موضوع داغی است. هر جا که چند متخصص کامپیوتر دور هم می‌نشینند، بحث‌های طولانی واغلب بدون نتیجه‌ای در این زمینه جریان می‌یابد. عده‌ای لغو قراردادها و پس دادن سیستم‌های موجود را به عنوان راه حل مسأله تجویز می‌کنند. گروهی کمبود متخصص، عدم آگاهی مقامات تصمیم گیرنده واستفاده غلط از امکانات را مادر مشکلات می‌دانند. جمعی از در دست نبودن آمار و اطلاعات کافی شکایت دارند. پاره‌ای از افراد دم از لزوم ادغام مراکز کامپیوتر موجود می‌زنند. دسته‌ای نارسایی‌های آموزشی را مطرح می‌کنند. برخی نیز با پیش کشیدن وابستگی‌های ناشی از کاربرد کامپیوتر، نفس وجود و بازده اقتصادی آن را در شرایط فعلی کشور مورد سوال قرار می‌دهند.
انجمن انفورماتیک ایران، به عنوان تنها انجمن علمی و تخصصی در این رشته، تحلیل مسائل موجود و ارائه راه‌حل‌های منطقی و اصولی را وظیفه خود می‌داند و در این راه آماده است تا با افراد و گروههای ذینفع بحث و تبادل نظر نماید. باشد که با همکاری یکدیگر بتوانیم قدمی در راه حل «مسأله انفورماتیک» برداریم.
* * *
در این شماره همچنین مقاله‌ای با عنوان «عوامل موثر در تحوّل صنایع انفورماتیک» با ترجمه آقای دکتر پرهامی چاپ شد که در واقع اولین مقاله ترجمه شده در گزارش کامپیوتر بود. بازخوانی این مقاله که در 30 سال پیش نوشته شده و به پیش‌بینی تحوّلات آینده صنایع انفورماتیک پرداخته بود خالی از لطف نیست:
عوامل مؤثر در تحول صنایع انفورماتیک
اثر انقلابی کاربرد ریزپردازندهها حداقل در حد تأثیر استفاده از موتورهای کوچک الکتریکی خواهد بود. صنایع ارتباطات و پردازش اطلاعات در هم ادغام خواهند شد تا جایی که تمایز آن‌ها به کلی از بین برود. در هر منزل، کامپیوترهای چند منظوره وجود خواهند داشت که امکان خدماتی از قبیل «پست الکترونیکی» و سیستم‌های اطلاعاتی محاوره‌ای را فراهم خواهند کرد. در نتیجه تغییرات فوق، ساخت حکومت، اجتماع و بازرگانی به کلی دگرگون خواهد شد.
این قبیل جملات و ادعاها مرتباً در نشریات مردم‌پسند ظاهر می‌شوند. ولی برای هر نوع برنامه‌ریزی بر مبنای تحولات آینده، وجود اطلاعات خیلی دقیق‌تری لازم است. با توجه به این‌که تغییرات هر قدر هم که انقلابی به نظر برسند، معمولاً در نتیجه عوامل و نیروهایی ایجاد می‌شوند که اغلب ثابتند و یا با سرعت خیلی کم تغییر می‌کنند، در این مقاله به بررسی مختصری از این عوامل ونیروها می‌پردازیم تا بر اساس شناخت آن‌ها بتوانیم مسیر تحول صنایع انفورماتیک را با دقت کافی پیش‌بینی کنیم.
این عوامل ونیروها را به سه دسته در حال تغییر، جدید و ثابت تقسیم می‌کنیم.
عوامل و نیروهای در حال تغییر
در این زمینه می‌توان به کاهش اهمیت تولید عمده به عنوان یک عامل اقتصادی، پایین آمدن سریع هزینه ارتباطات و کاهش قیمت سیستم‌های کامپیوتر اشاره کرد.
علت کاهش اهمیت تولید عمده، استفاده اکثر سازندگان وسایل الکترونیکی از مدارهای استاندارد همه منظوره، که به هر مقداری به قیمت ارزان در دسترس هستند، برای تولید محصولاتشان است. همین موضوع تا حدودی نیز در مورد دستگاه‌های جنبی کامپیوتر صدق می‌کند و افزایش تعداد تولیدکنندگان کوچک دستگاه‌های پردازش کلمات و پایانه‌های کامپیوتری گواه این امر است.
پایین آمدن هزینه ارتباطات به چند دلیل بوده است:
- پیشرفت تکنولوژی و توسعه امکانات موسسات خدماتی در این زمینه
- استفاده از مدارهای پیشرفته‌تر در فرستنده و گیرنده
- استفاده از ماهواره‌های مخابراتی
به نظر می‌رسد که استفاده از مزایای این پیشرفت‌ها در اوایل دهه 1980 برای شرکت‌ها و موسسات بااندازه متوسط و دردهه 1990 برای شرکت‌های کوچک و حتی منازل از نظر اقتصادی ممکن گردد.
عامل سوم، یعنی کاهش قیمت سیستم‌های کامپیوتر، همراه با بلوغ نسبی و تجربه‌ای که در موسسات استفاده کننده از کامپیوتر به وجود آمده است سبب شده که بسیاری از استفاده کنندگان به جای اجاره کردن امکانات به سمت خرید آن‌ها متمایل شوند. رعایت استانداردهای مختلف از طرف سازندگان چه برای راضی نگاه داشتن مشتریان قبلی که می‌خواهند ازمزایای محصولات جدید بدون تغییر زیاد برخوردار شوند و چه به خاطر رقابت‌ها و فشارهای اقتصادی بازار، عامل مهمی در پایین آدن قیمت‌ها بوده است.
عوامل و نیروهای جدید
اکنون دیگر برای همه متخصصین واضح است که پردازش متن و تصویر به تدریج جای پردازش اطلاعات عددی را از نظر اهمیت خواهد گرفت.در این راه، تکامل تکنولوژی دستگاه‌های چاپ «غیر ضربه‌ای» عامل مهمی در تسریع این تغییر و تحول خواهد بود.
استفاده از دستگاه‌های با قابلیت ریز‌برنامه‌نویسی به جای سخت‌افزار سنتی باعث شده است که سیستم‌های مدرن کامپیوتری به صورت مجتمع‌هایی از اجزای کوچک مستقل، که هر یک وظیفه مشخصی در کار سیستم دارند، در بیایند. می‌توان انتظار داشت که به تدریج این اجزاء توسط سازندگان مختلف به بازار عرضه شوند. البته چون برنامه‌نویسی و تطبیق این اجزاء با هم به منظور ایجاد سیستم مورد نظر از حدود امکانات اکثر استفاده کنندگان خارج است، باید به تدریج استانداردهایی برای ارتباط بین آن‌ها و همچنین سازمان کلی سیستم تدوین و پذیرفته شوند.
همزمان با تحولات فوق، عوامل مهم زیر باعث کاهش سریع قیمت و پیچیدگی نرم‌افزار کامپیوتر خواهد شد:
- زبان‌های برنامه‌نویسی ساده‌تر از نظر استفاده کننده
- سیستم‌های عامل و برنامه‌های سرویس پیشرفته‌تر
- امکان تولید سریع و بدون اشتباه نرم‌افزار در اثر بهره‌برداری از روش‌هایی که در زمینه «مهندسی نرم‌افزار» به وجود آمده‌اند.
آخرین عامل از این سری مربوط به ساختار بین‌المللی جدید در صنایع انفورماتیک است. از یک طرف شرکت‌های بزرگ اروپایی و ژاپنی مشغول خریدن کمپانی‌های آمریکایی هستند و از طرف دیگر سیاست‌های اقتصاد ملی در زمینه انفورماتیک بر داد و ستد محصولات کامپیوتری و حتی تبادل اطلاعات بین کشورها اثر می‌گذارد. به نظر می‌رسد که طی بیست سال آینده، به تدریج اهمیت شرکت‌های چند ملیتی در انفورماتیک کاهش یابد و به جای آن انواعی از همکاری‌های منطقه‌ای رایج شود، مسلماً بسیاری از دولت‌ها با توجهی که به اهمیت انفورماتیک پیدا کرده‌اند برای شرکت در این امر پیش‌قدم خواهند شد.
عوامل و نیروهای ثابت
این گروه از عوامل به علت کثرت تعداد و میزان تأثیر از دو گروه قبلی مهم‌ترند و وجود آن‌ها اغلب باعث کندی سرعت و جذب تحولات جدید تکنولوژی می‌شود
کامپیوترها پیچیده‌ترین دستگاه‌هایی هستند که تا به حال برای فروش عمومی عرضه شده‌اند. به این جهت کیفیت خدمات پشتیبانی و سرویس محلی عامل تعیین کننده‌ای در میزان استفاده از این محصولات باقی خواهد ماند. در این زمینه، رواج یافتن کاربرد شبکه‌های کامپیوتری نیاز به سرویس مناسب و یکنواخت را در سطح یک کشور و یا حتی در سطح بین‌المللی افزایش خواهد داد و سبب خواهد شد که تولیدکنندگان بزرگ سیستم‌های کامپیوتری نسبت به رقبای خود از امتیازهایی برخوردار باشند.
به خاطر اهمیت بسیار زیاد ارتباطات در تمام شئون زندگی اجتماع مدرن بشری، استفاده از امکانات مخابراتی همواره تابع مقررات محدود کننده‌ای خواهد بود و سیاست‌ها و انحصارات ملی و بین‌المللی تأثیر عمده‌ای بر این مقررات خواهند داشت.
هزینه جمع‌آوری و توزیع اطلاعات، به علت نیاز به استفاده از نیروی انسانی زیاد، همواره سنگین خواهد بود و تحولات ایجاد شده در سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتر اثر ناچیزی بر کاهش این هزینه‌ها خواهد داشت. البته بر اثر اشتراک در جمع‌آوری و مدیریت اطلاعات می‌توان تا حدودی این هزینه را پایین آورد. این امر بخصوص در مورد اطلاعات همگانی که توسط مراکز خدمات اطلاعاتی جمع‌آوری شده و در اختیار مردم قرار می‌گیرد صادق است.
تقلید کردن رفتار و تفکر انسان همچنان مشکل باقی خواهد ماند وبنابراین کاربردهایی از قبیل بازاریابی اطلاعات از پرونده‌های بدون سازمان، ماشین‌های تحریری که با صدا فرمان می‌گیرند و دستگاه‌هایی خواندن دست نوشته‌ها فقط در مقیاس محدود موفق خواهند بود. البته در بعضی زمینه‌ها مانند ساختن آدمک‌های مصنوعی برای کاربردهای محدود صنعتی، می‌توان پیشرفت‌های سریع‌تری را انتظار داشت.
آینده انفورماتیک همچنین به بعضی عوامل کلی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی وابسته است. اگر چه تأثیر بعضی از این عوامل،مانند کمبود انرژی و تغییر ساخت نیروی کار موجود، در شکل دادن به آینده انفورماتیک کمتر از عواملی که قبلاً ذکر کردیم نیست، ولی چون این عوامل مختص به انفورماتیک نیستند از بحث بیشتر درباره آن‌ها خودداری می‌کنیم.
بهر حال باید توجه داشت که مستقل از تحولات جدید تکنولوژی و امکانات حاصل از آن، انسان موجودی اجتماعی است و علاقه او به تماس‌های شخصی و کار گروهی یک عامل نسبتاً ثابت است. اثر محدود کننده این موضوع در کاربرد دستگاه‌ها و فرآیندهای جدید باید همواره در نظر گرفته شود.
بحث و نتیجه‌گیری
بررسی عوامل فوق نشان می‌دهد که قاعدتاً باید به تدریج تمرکز در صنایع انفورماتیک از بین برود و تولیدکنندگان کوچک امکان رقابت با غول‌های این رشته را پیدا کنند. پس چرا آمار فروش تولیدکنندگان مختلف در سال‌های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه‌ای را در این جهت نشان نمی‌دهد؟
شاید عکس‌العمل‌ها و نیروهای متقابلی جلوی این تحول را می‌گیرند. مثلاً محصولات تولیدکنندگان بزرگ همواره مبنای استانداردهای مهم قرار داده می‌شوند. به علاوه شبکه وسیع خدمات پشتیبانی و سرویس محلی آن‌ها عامل مهمی در قبضه کردن بازار انفورماتیک است. همچنین این تولیدکنندگان شروع به تطبیق با شرایط جدید کار کرده‌اند و مثلاً شرکت آی‌بی‌ام به فکر عرضه نمودن کامپیوترهای کوچک و خرده‌فروشی محصولات کامپیوتری افتاده است.
اگر به درآمد صنایع انتشاراتی و ارتباطات ایالات متحده آمریکا در سال 1978 نظری بیاندازیم، می‌بینیم که درآمد هر یک حدود پنجاه میلیارد دلار، یعنی تقریباً 5/1 برابر صنایع پردازش اطلاعات بوده است. بنابراین با توجه به تجربه‌ای که هر دو این صنایع در جمع‌آوری اطلاعات و توزیع آن در فرم مردم‌پسند دارند، نقش آن‌ها در آینده انفورماتیک بسیار مهم خواهد بود.
در مقابل ارقام فوق، درآمد صنایع ماشین‌های اداری علیرغم تمام توجهی که به آن‌ها می‌شود، فقط در حدود چهار میلیارد دلار بوده است. با استفاده از پیشرفت‌های صنعت الکترونیک، سه رشته فوق از صنایع به تدریج به سوی بازار ماشین‌های اداری پیچیده‌تر که در آینده بسیار وسیع خواهد شد، حرکت خواهند کرد و نتیجه نهایی این حرکت‌ها چندان قابل پیش‌بینی نیست.
علاوه بر موارد فوق، که فقط برای ایالات متحده آمریکا در نظر گرفته شده‌اند، عوامل متعدد مربوط به روابط و رقابت‌های بین‌المللی را نباید از نظر دور داشت. چون تحولات سیاسی معمولاً به کندی صورت می‌گیرند، الگوهای جدید در این زمینه به تدریج در طی سال‌های آینده ظاهر خواهند شد ولی به هر حال این عوامل اثر محدود کننده‌ای در کاربرد موثر پیشرفت‌های تکنولوژی خواهند داشت.
ظهور نتیجه کلی این تحولات در صنایع انفورماتیک شاید تا سال 2000 طول بکشد و تمام اثرات مربوط به آن از حالا روشن نیست. علیرغم این عدم اطمینان در اکثر موارد می‌توان با توجه به عوامل و نیروهایی که در این مقاله مورد بحث قرار گرفتند برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت را بادقت کافی انجام داد. در این دوره ناپایداری و عدم اطمینان، صنایع انفورماتیک بیشترین و سریع‌ترین تحولات خود را پشت سر خواهد گذاشت و موقعیت‌های جالبی را برای تولیدکنندگان و متخصصین این رشته به وجود خواهد آورد.
* * *
شماره‌های نخست گزارش کامپیوتر بیشتر به درج اخبار انجمن، اخبار ایران، اخبار جهان، گزارش گردهمائی‌های علمی، معرفی کتاب، نامه‌های اعضاء و مقالات ترجمه شده اختصاص داشت. جالب توجه آن‌که از همان شماره نخست، بخشی به‌عنوان واژه‌گزینی در نظر گرفته شده بود که به پیشنهاد معادل‌های فارسی برای واژه‌های کامپیوتری بیگانه می‌پرداخت و همین بخش، پایه‌ای شد تا دو سال بعد نخستین واژه‌نامه کامپیوتر و انفورماتیک، مشتمل بر 6000 واژه، به کوشش دکتر پرهامی از سوی انجمن منتشر گردد.
نخستین مقاله تألیفی در ششمین شماره گزارش کامپیوتر در آذرماه 1358 انتشار یافت. عنوان این مقاله «آیا کامپیوتر برای ایران لازم است؟» و نویسنده آن دکتر پرهامی بود. این مقاله هم در شرایطی نوشته شد که خیلی‌ها استفاده از کامپیوتر را معادل وابستگی به خارج می‌دانستند و عدم موفقیت اکثر سیستم‌های کامپیوتری در قبل از انقلاب و پیچیدگی این فناوری را شاهد مثال می‌آورند. دکتر پرهامی در مقاله خود پیشنهاد تدوین یک برنامه حساب شده برای پایه‌گذاری صحیح و توسعه گام‌به‌گام فناوری کامپیوتر در ایران را مطرح ساخت. متن کامل این مقاله را در زیر بخوانید:
آیا کامپیوتر برای ایران لازم است؟
سعی در پاسخگوئی به این سؤال در عین حال خوشایند و ناراحت کننده است. خوشایند از این جهت که شاید یک پاسخ صحیح و مستدل بتواند این توهم را که کاربرد کامپیوتر حتماً موجب وابستگی یک جانبه به کشورهای خارجی می‌شود و در عوض مزیت عمده‌ای برای ما ندارد یکبار و برای همیشه از بین ببرد و ناراحت کننده به این خاطر که اصولاً چرا باید چنین سؤالی مطرح شود. کامپیوتر یک وسیله پردازش اطلاعات است و بنابراین درجه اهمیت و نیار به کاربرد آن بستگی تام به میزان اهمیت و حجم اطلاعات دارد. شکی نیست که اهمیت و حجم اطلاعات در یک جامعه، با درجه رشد صنعتی آن رابطه مستقیم دارد.
اگر جوامع را به‌صورت تقریبی به سه طبقه صنعتی نشده، صنعتی و فوق صنعتی تقسیم کنیم، متوجه می‌شویم که درجه وابستگی این جوامع به سه رکن اساسی مواد، انرژی و اطلاعات متفاوت است. در جوامع صنعتی نشده، درجه وابستگی به مواد زیاد است و بنابراین بیشتر نیروی انسانی صرف به دست آوردن آن‌ها می‌شود. در جوامع صنعتی، تأکید اصلی بر روی انرژی و فعالیت عمده افراد از نوع تولیدی است. بالاخره در جوامع فوق صنعتی اطلاعات مهمترین عامل است و بیشتر افراد به ارائه خدمات اشتغال دارند. در تأیید افزایش حجم اطلاعات بر اثر رشد صنعتی یک جامعه، چنین برآورد شده است که افزایش درآمد سرانه از 20 هزار به 200 هزار ریال در سال، نیاز اطلاعاتی سالانه هر فرد را از یک میلیون بیت به حدود یکصد میلیون بیت افزایش می‌دهد. این افزایش تصاعدی نیاز اطلاعاتی بر حسب درآمد، یا بهتر بگوییم بر حسب حوزه عمل، حجم کار و بودجه، در مورد مؤسسات، سازمان‌ها و حتی کشورها نیز صدق می‌کند.
پس اگر قبول کنیم که سیر طبیعی جوامع به سوی صنعتی شدن و نهایتاً فوق صنعتی شدن است و اگر بپذیریم که مزایای اقتصادی تولید عمده و اهمیت ایجاد هماهنگی از طریق برنامه‌ریزی متمرکز برای جلوگیری از اتلاف امکانات و اجتناب از بحران‌ها خود‌به‌خود منجر به گسترش مؤسسات و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی می‌شود، ضروری بودن کاربرد کامپیوتر برای آینده کشورمان نتیجه‌ای قطعی خواهد بود. متأسفانه چه این آینده مورد قبول ما باشد و چه به آن با بدبینی بنگریم، اینرسی عظیمی که در جهت پیشرفت صنعتی در دنیای امروز موجود است و نیروهای اقتصادی که بر جوامع حکم‌فرماست خود‌به‌خود ما را به این سمت خواهد برد. اگر به‌عنوان مثال نحوه توسعه شهرها را در کشورهای مختلف مطالعه کنیم، می‌بینیم که این امر به‌ندرت طبق یک نقشه نهایی و ایده‌آل صورت گرفته است. بلکه اغلب، محدودیت‌های فنی و اقتصادی از قبیل هزینه ساختمان، مصالح موجود، شبکه‌های ارتباطی و وسایل حمل و نقل مسیر توسعه را تعیین کرده‌اند.
حتی اگر آینده تصویر شده در فوق را در مورد ایران نسبتاً دور بپنداریم، برنامه‌ریزی سریع و دقیق برای پایه‌گذاری تکنولوژی کامپیوتر از هم‌اکنون لازم است و یکی از دلایل مهم این امر وجود «شکاف انفورماتیک» بین کشورهای پیشرفته و کشور ما است که به‌خاطر طبیعت خاص و سرعت خارق‌العاده پیشرفت تکنولوژی کامپیوتر، روز‌به‌روز بر وسعت آن افزوده می‌شود و ممکن است فشار ناشی از آن در آینده به مراتب خرد کننده‌تر از اثرات امروزی شکاف‌های مشهود، در اقتصاد، تکنولوژی و مدیریت باشد.
با مشخص بودن نیاز به تکنولوژی کامپیوتر، بد نیست کمی هم به دلایل مقاومت ایجاد شده در مقابل آن بپردازیم. تقریباً تمام مثال‌هایی که از عدم موفقیت‌های گذشته در این زمینه ذکر می‌شود به کاربرد غلط کامپیوتر و انواع سوء‌استفاده‌ها مربوطند نه به نقش کامپیوتر. محکوم کردن کامپیوتر بر این اساس درست مانند این‌است که ماشین‌های چاپ مدرن را به‌این خاطر که با دربرداشتن هزینه هنگفت خرید و نگهداری، مطالب مفید زیادی هم در گذشته توسط آن‌ها چاپ نشده است بیفایده بدانیم.
با کمال تأسف باید گفت که اکثر نظریاتی که این روزها درباره کامپیوتر و وابستگی‌های ناشی‌از کاربرد آن ابراز می‌شود به شدّت یکطرفه است. شاید اشکال اساسی این باشد که متخصصان کامپیوتر، به مصداق مثال «هیچ بقالی نمی‌گوید ماست من ترش است»، اغلب با دید مثبت به قضیه نگاه می‌کنند و غیر متخصصان نیز یا اطلاع دقیق و کافی از جنبه‌های فنی مسأله ندارند و یا این‌که بیش‌از حد به این ماشین‌های عجیب و مرموز بدبین هستند. بنابراین یکی‌از اولین اقداماتی که باید در این زمینه صورت گیرد، تدوین یک برنامه حساب شده برای پایه‌گذاری صحیح و توسعه گام‌به‌گام تکنولوژی کامپیوتر در ایران توسط عده‌ای از افراد متخصص و در عین حال بی‌غرض و بدون وابستگی است.
ممکن است عدّه‌ای تکنولوژی کامپیوتر را برای ایران امروز بیش‌از حد پیچیده و پر دردسر تصور نمایند. این‌ها معمولاً افرادی هستند که با شنیدن کلمه «کامپیوتر»، اطاقی بزرگ، خنک، تمیز و پر از دستگاه‌های پوشیده از چراغ‌ها و دکمه‌های رنگین را در نظر مجسم می‌کنند. اگر به این افراد گفته شود که نیازهای بسیاری از مؤسسات و سازمان‌های کشور از نظر پردازش اطلاعات توسط یک ریز‌کامپیوتر که در کشوی میز جا می‌گیرد، همراه با یک دستگاه چاپ شبیه ماشین تحریر برآورد می‌شود، موضوع را زیاد جدی نخواهند گرفت. ولی واقعیت این‌است که با پیدایش ریزپردازندهها چنین امکاناتی وجود دارد. تکنولوژی مدارهای مجتمع الکترونیکی اکنون از حد ریزپردازندهها نیز گذشته است. در‌حالی‌که یک ریز‌پردازنده معمولی از معادل تقریباً 7000 ترانزیستور تشکیل می‌شود، بعضی از سیستم‌های کنترل برای دستگاه‌های نمایش تلویزیونی، ارتباطات و دستگاه‌های جنبی حاوی معادل بیش‌از 20 هزار ترانزیستور بر روی یک مدار مجتمع کوچک هستند. همین نوع پیشرفت‌های فنی بودند که تلفن را از یک دستگاه گران قیمت و تجملی به یک وسیله ضروری تبدیل کردند، به‌طوری‌که امروز کمتر کسی در مفید بودن آن شک می‌کند.
با توجه به وسعت بازار اجزای کامپیوتر در شرق و غرب، کافی‌است دقیقاً بدانیم که چه اجزایی را لازم داریم تا آن‌ها را به‌صورت حاضری از کشورهای فعال در این زمینه تهیه نماییم و یا مطابق میل خود و به مقدار دلخواه برای طرح و تولید سفارش دهیم. این نوع وابستگی یک وابستگی متقابل و سالم بر اساس واقعیت‌های فنی و اقتصادی و مبتنی بر همان منطقی است که اخیراً کشور فرانسه را به تصمیم جنجالی خود دایر بر جمع کردن پاره‌ای از صنایع سنگین و پرداختن به صنایع سبک و خدماتی به جای آن‌ها واداشت.
یکی‌از شرایط بهره‌برداری از امکانات تکنولوژی جدید، به‌وجود آوردن استاندارد لازم برای سیستم‌ها و کاربردهای کامپیوتر است تا بر اساس آن‌ها بتوانیم هم از مزایای تولید عمده استفاده کنیم و هم با ایجاد تنوع در منابع تأمین اجزای مورد نیاز خطر وابستگی‌های یکطرفه را از بین ببریم.
بایک مطالعه اجمالی از روند تکاملی تکنولوژی کامپیوتر بر اساس نظرات متخصصان به این نتیجه می‌رسیم که به زودی در تمام جوامع، اعم از پیشرفته یا در حال توسعه، تجسم مؤسسات و سازمان‌ها بدون کامپیوتر به همان اندازه مسخره خواهد بود که تجسم مدیران و بازرگانان بدون تلفن یا حسابداران و مهندسان بدون ماشین حساب.
البته همواره این خطر وجود دارد که مانند نظر کمیته‌ای که در سال 1878 میلادی توسط دولت انگلستان تشکیل شد و اختراع لامپ برق توسط ادیسون را مردود و «غیر قابل توجه» خواند، قضاوت این متخصصان حاوی اشتباهاتی نیز باشد. بنابراین باید در این راه با دقت قدم برداشت و هر نوع تعهد و درگیری با پروژه‌های بزرگ و برنامه‌های وسیع را پس از مطالعه کافی و در قالب یک طرح جامع برای پایه‌گذاری و توسعه تکنولوژی انفورماتیک عملی نمود.
نقش متخصصان انفورماتیک در این راه بسیار عظیم و حساس است، چون شکست مجدد در این زمینه، استقرار تکنولوژی کامپیوتر در ایران را به‌صورت غیر قابل جبرانی به تعویق خواهد انداخت.
* * *
گزارش کامپیوتر، شماره به شماره از لحاظ کمّی و کیفی غنی‌تر می‌شد و قطع آن نیز از ابتدای سال 1359 به قطع A4 تغییر یافت. امّا تمام زحمت آماده‌سازی نشریه، از نوشتن اکثر مقالات، تایپ، نمونه‌خوانی، ویرایش و صفحه‌بندی برعهده دکتر پرهامی بود و وی با دقت و پشتکار بی‌نظیری که داشت، کار انتشار گزارش کامپیوتر را بی‌وقفه تا پایان سال 1362 ادامه داد.
بد نیست خاطره‌ای را از آن روزها برایتان نقل کنم. بعد از این‌که نشریه از چاپ در می‌آمد من یا خود دکتر پرهامی آن‌را از چاپخانه که نزدیک میدان بهارستان بود می‌گرفتیم و به دفتر دکتر پرهامی در دانشگاه صنعتی شریف می‌بردیم. گزارش کامپیوتر به‌صورت برگ‌برگ (در هر برگ 4 صفحه نشریه) چاپ می‌شد و ما باید برگ‌ها را تا کرده و داخل هم گذاشته و آن‌ها را منگنه می‌کردیم. بعد از این‌که این کار تمام می‌شد نوبت به آماده کردن پاکت‌ها برای ارسال نشریه می‌رسید. آدرس اعضا را یک‌به‌یک پشت پاکت‌ها می‌چسباندیم، بعد نشریه را داخل پاکت گذاشته و در آن‌ها را با چسب می‌بستیم. در آخر تمبرها را پشت پاکت‌ها می‌چسباندیم و پاکت‌ها را به پستخانه می‌بردیم. تعداد اعضای انجمن حدود 400 نفر بود و این‌کار تقریباً یک بعد‌از‌ظهر کامل به طول می‌انجامید. یکروز من و دکتر پرهامی پشت یک میز و روبروی هم نشسته بودیم . دکتر پرهامی نشریه را تا می‌کرد و به من می‌داد تا منگنه کنم. من نشریه‌ها را پس از منگنه کردن به گوشه‌ای می‌انداختم تا بعداً آن‌ها را با هم در پاکت بگذاریم و بقیه مراحل را انجام دهیم. در حین این‌کار با هم از این‌طرف و آن‌طرف صحبت می‌کردیم. بعد از مدّتی، من به نظرم رسید که به اندازه اعضاء نشریه آماده شده است و باید کار تا کردن و منگنه کردن را متوقف کنیم و به سراغ مرحله بعدی برویم. به دکتر پرهامی گفتم: آقای دکتر، فکر می‌کنم 400 تا نشریه منگنه شد. بهتر است پاکت‌ها را آماده کنیم. امّا دکتر پرهامی گفت هنوز 400 تا نشده. من پرسیدم از کجا با این اطمینان می‌گوئید: گفت «چون این سوزن‌های منگنه که داخل دستگاه منگنه می‌گذاریم 50تایی هستند. من اوّل کار منگنه را خالی می‌کنم و هربار که سوزن می‌گذاریم می‌شمارم. تاکنون 7بار سوزن گذاشته‌ایم. بنابراین کمتر از 350تا نشریه منگنه شده است.»
دقت و نظم دکتر پرهامی در انجام کارها مثال زدنی بود.
از ابتدای سال 1363 تا پایان سال 1364، سردبیری گزارش کامپیوتر برعهده من بود. البته همچنان به دلیل ضعف بنیه مالی انجمن، همه کارها تقریباً انفرادی انجام می‌شد. از تهیه مقالات و ویرایش و تایپ گرفته تا نمونه‌خوانی و صفحه‌بندی. یادم می‌آید که در سال 1363 که یک تایپ سلکتریک آی‌بی‌ام با قابلیت پاک کردن حروف تایپ شده از سوی شرکت داده‌پردازی ایران به انجمن اهداء شد، انگار خدا دنیا را به ما داده بود. پیش‌از آن، هر خطی که نیاز به اصلاح داشت را دوباره تایپ می‌کردیم و آن یک خط را می‌بریدیم و روی خط قبلی می‌چسباندیم. حال اگر خطی در متن اصلی جا افتاده بود که دیگر هیهات بود. در پایان سال 1364 تعداد صفحات گزارش کامپیوتر به 24 صفحه رسیده بود.
کار آماده‌سازی نشریه و در واقع سردبیری آن در سال 1365 بر عهده همکار پرتلاش ما آقای حمید‌رضا رهبر بود. سال‌های 66 تا 68 برای نشریه گزارش کامپیوتر، سال‌های توقف انتشار و درگیر شدن با دیوانسالاری حاکم بر وزارت ارشاد بود. جریان از این قرار بود که تا سال 1366، هر شماره ماهنامه را که آماده می‌کردیم برای گرفتن مجوّز چاپ به وزارت ارشاد می‌بردیم و در آنجاپس‌از چهار پنج روز، اگر ایراد و اشکالی در مطالب آن نمی‌دیدند، مجوّز مربوط صادر می‌شد. (خاطرات جالبی از ایرادهایی که در طول آن سال‌ها به مطالب، عکس‌ها و حتی کاریکاتورها گرفته می‌شد دارم که برای جلوگیری از طولانی شدن این مقاله از بازگو کردن آن‌ها صرفنظر می‌کنم.) از اواخر سال 1365 وزارت ارشاد اعلام کرد که دیگر مجوّز تک نسخه داده نمی‌شود و هر نشریه‌ای که بخواهد چاپ شود باید مراحل قانونی اخذ پروانه انتشار و معرفی مدیر مسئول را طی کند. چند ماهی برای آقایان توضیح می‌دادیم که گزارش کامپیؤتر متعلّق به یک انجمن علمی است که اعضای هیأت مدیره‌اش هر دو سال یکبار توسط اعضای انجمن انتخاب می‌شوند و بنابراین فرد ثابتی که به‌عنوان مدیر مسئول معرفی شود وجود ندارد. وانگهی فعالیت در انجمن، فعالیتی داوطلبانه و غیر انتفاعی است و افراد هیأت مدیره انجمن نیز افرادی با سابقه علمی و عموماً نا‌آگاه یا ناوارد به باید‌ها و نباید‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هستند و بنابراین کسی حاضر نمی‌شود به‌خاطر یک فعالیت علمی داوطلبانه، مسئولیتی بر عهده گیرد که ممکن است عواقب نامطلوبی برایش داشته باشد. امّا این استدلال‌ها بیفایده بود و وقتی‌که دریافتیم برای تداوم چاپ نشریه چاره‌ای جز درخواست رسمی برای گرفتن پروانه انتشار وجود ندارد، من خود داوطلب شده و فرم‌های مربوط را به نام خود تکمیل کرده و به وزارت ارشاد تحویل دادم. متأسفانه کار بررسی صلاحیت و فرایند صدور پروانه انتشار بسیار بیشتر از آنچه انتظار می‌رفت به درازا کشید و تقریباً سه سال نشریه گزارش کامپیوتر قابل چاپ و توزیع به شکل سابق نبود.
در این سال‌ها کمیته انتشارات انجمن بیکار ننشست و برای حفظ ارتباط با اعضاء، خبرنامه‌ای را در 8صفحه (به نام بولتن داخلی که نیاز به مجوّز وزارت ارشاد نداشت) به‌طور ماهانه تهیه می‌کردیم و برای اعضای انجمن می‌فرستادیم. در آن سال‌ها، فعالیت انجمن بیشتر بر برگزاری دوره‌های آموزشی و سخنرانی‌های علمی متمرکز بود.
از سال 1368 با تغییر هیأت مدیره انجمن، سرپرستی کمیته انتشارات انجمن برعهده دوست و همکار فاضل و فرهیخته آقای علی پارسا قرار گرفت. بالاخره پروانه انتشار گزارش کامپیوتر در اواخر سال 1368 با مدیر مسئولی من صادر شد و از ابتدای سال 1369 دوباره گزارش کامپیوتر به قرار سابق چاپ و توزیع شد.
یکی‌از همکاران با ذوق و بصیرت کمیته انتشارات در آن سال‌ها آقای سعید وحید بود که با همکاری آقای پارسا، رنگ و بوی حرفه‌ای‌تری به نشریه بخشیدند. سردبیری آقای پارسا تا پایان سال 1371 ادامه داشت و از ابتدای سال 1372 تا مهر‌ماه همان سال، شش شماره گزارش کامپیوتر به سردبیری آقای سعید وحید منتشر گردید. از مهر‌ماه 1372 نیز دوباره سرپرستی کمیته انتشارات و سردبیری گزارش کامپیوتر بر عهده من گذاشته شد که تا امروز همچنان ادامه دارد.
یکی‌از چالش‌هایی که همواره بر سر راه انتشار گزارش کامپیوتر وجود داشت، تأمین هزینه‌های چاپ بود که به‌طور مرتب افزایش می‌یافت و پرداخت آن از عهده انجمن خارج می‌شد. بحث قبول آگهی در نشریه و فروش آن از طریق کیوسک مطبوعات به منظور پوشش دادن هزینه‌های چاپ، بدون اغراق چند سال در هیأت مدیره انجمن وجود داشت و تقریباً همگی اعضای هیأت مدیره با آن مخالفت می‌کردند. تا آن‌که در سال 1378 هزینه‌های چاپ به اندازه‌ای رسید که یا باید نشریه را تعطیل می‌کردیم و یا علیرغم میل باطنی، به چاپ آگهی تن می‌دادیم. سر‌انجام راه دوم انتخاب شد و قرار شد برای نشریه آگهی گرفته شود. امّا آگهی گرفتن هم که کار ما نبود! و تشکیلات و راه و روش‌های خاص خود را می‌طلبید. بنابراین اکنون که مجوّز آگهی گرفتن از سوی هیأت مدیره صادر شده بود، آگهی دهنده‌ای پیدا نمی‌شد! بدین ترتیب چند سالی عملاً آگهی‌هایی که در گزارش کامپیوتر چاپ می‌شد به شرکت‌های دوست و آشنا تعلّق داشت که از سر رودربایستی و برای کمک به انجمن آگهی‌های خود را در گزارش کامپیوتر به چاپ می‌رساندند. امّا به قول شاعر: «کجا دهد این باده‌ها کفاف مستی ما؟» این بود که از اواسط سال 1381 قراردادی با یک شرکت تبلیغاتی بسته شد تا کار جلب آگهی از سوی آنان دنبال شود و وقت همکاران کمیته انتشارات انجمن صرف این کار نگردد. از سال 1383 تا کنون نیز این قرارداد با کارگاه هنر به مدیریت آقای دهقان‌پور منعقد گردیده که جا دارد از ایشان و همکارانشان بابت همکاری صمیمانه و صادقانه با کمیته انتشارات انجمن سپاسگزاری کنم.
در طول سی‌سالی که این نشریه منتشر می‌شود، علاوه‌بر اعضای کمیته انتشارات انجمن که مسئولیت آماده‌سازی نشریه را داشتند، چند نفر نقش تأثیر‌گذار و برجسته‌ای ایفاء کرده‌اند که مایلم در پایان این گزارش از آنان نام ببرم:
- آقای دکتر بهروز پرهامی، بنیانگذار انجمن و نخستین سرپرست کمیته انتشارات که کلّ ساختار انجمن و از جمله کمیته انتشارات، مرهون تلاش و ابتکار عمل وی است. بدون تردید اگر تلاش‌ها و زحمات طاقت‌فرسای دکتر پرهامی در سال‌های اولیه موجودیت انجمن نبود، امروز نشریه گزارش کامپیوتری وجود نداشت.
- آقای احمد بنای یزدی‌پور که از شماره 102 گزارش کامپیوتر (مرداد و شهریور 1369) تا شماره 163 (شهریور و مهر 1384) که نشریه با نرم‌افزار TEX - فارسی حروف‌چینی می‌شد با نهایت علاقه‌مندی و صرف وقت بسیار، کمک‌رسان کمیته انتشارات انجمن بودند.
- خانم سها خاوری که به مدّت 12 سال کار حروف‌چینی و صفحه‌آرایی نشریه و در 5 سال اخیر مدیریت اجرایی گزارش کامپیوتر را بر عهده داشتند و با دقت، صبوری و پشتکار خود، بسیاری از موانع دست و پاگیر را از سر راه کمیته انتشارات انجمن برداشتند.
- و بالاخره دوست بسیار گرامی و دانشمندم آقای سید ابراهیم ابطحی که با همکاری ارزشمند و بی‌وقفه خود، بر غنای علمی نشریه بسیار افزوده‌اند.
در خاتمه، آغاز سی‌امین سال انتشار گزارش کامپیوتر، این قدیمی‌ترین نشریه کامپیوتری کشور را به جامعه انفورماتیک کشور و به‌ویژه اعضای انجمن انفورماتیک ایران تبریک می‌گویم و برای تداوم انتشار آن، دست یاری‌رسان همه اعضای هیأت علمی و کارشناسان و صاحب‌نظران رشته کامپیوتر را به گرمی می‌فشارم. |
